Dominicantes

Badanie obu tych niedzielnych praktyk religijnych (dominicantes i communicantes) ma bardziej charakter pomiaru statystycznego niż badania socjologicznego, przynosi jednak dane uściślające lub weryfikujące informacje uzyskiwane w drodze wywiadu socjologicznego.  W badaniu tym nie mają zastosowania pojęcia „respondenta”, i „próby”, nikomu, bowiem nie zadaje się żadnych pytań: podstawą uzyskiwania informacji jest obserwacja (zliczanie) wszystkich wiernych obecnych na mszy św. niedzielnej (dominicantes), liczy się także tych, którzy przyjęli komunię św. w czasie mszy (communicantes). Stwierdzenie: zliczanie wszystkich wiernych na mszy św. oznacza, iż zakres podmiotowy badania obejmuje pełną populację wiernych obecnych na jednej niedzielnej mszy św. w roku. Nie są to więc subiektywne odpowiedzi respondentów, i tym bardziej, nie jest tu możliwa ich subiektywna interpretacja. W porównaniu jednak z całym zestawem wyżej wymienionych parametrów i wskaźników, są to tylko dwa wskaźniki – niedzielna msza św. i komunia św. – w ramach parametru praktyk religijnych. Jednak specyficzna wartość tych danych polega na tym, że są to obiektywne dane empiryczne (statystyczne). Oczywiście istnieją zalety i wady tej procedury badawczej. Pierwszą zaletą jest obiektywność uzyskiwanych danych. Nie pytamy czy  wierny uczęszcza na mszę św., stwierdzamy natomiast daleko donioślejszy poznawczo fakt jego rzeczywistego zachowania, tzn. obecność na mszy, niemożliwy do ustalenia w typowym badaniu socjologicznym. Następną zaletą jest możliwość porównania i weryfikacji wyników z  badań dotychczasowych, prowadzonych metodą wywiadu. Jednak w tym zakresie  wskazana jest duża ostrożność. Niektórzy badacze religijności traktują odpowiedź na pytanie „czy jesteś praktykujący” jako równoznaczną ze stwierdzeniem uczęszczania na mszę św. niedzielną. Popełnia się przy tym dwa błędy: mylenia zachowania werbalnego z zachowaniem rzeczywistym, (które można ustalić jedynie w drodze obserwacji) i roedukcji wielowskaźnikowego pojęcia praktyk do jednego wskaźnika – uczestniczenia w mszy św. . Tymczasem wielowskaźnikowość praktyk pozwala, iż można uważać się za praktykującego, chodząc bardzo rzadko na mszę św. niedzielną.

Oczywiście,  obraz statystyczny dotyczący tych dwu praktyk, jaki uzyskujemy dzięki procedurze dominicantes jest pewnym uproszczeniem i ograniczeniem, nie mówi bowiem nic o stronie jakościowej – wewnętrznym przeżyciu związanym z mszą św. Kwestionariusz ankiety czy wywiadu może natomiast dostarczyć takich właśnie wzbogaconych danych.    Omawiając wady, lub może lepiej, słabe strony tej procedury badawczej, trzeba zwrócić uwagę, iż stanowią one pewnego rodzaju „cenę”, jaką płacimy za jej zalety. Są to, bowiem jakby dwie strony tego samego medalu, w dwu obszarach: poznawczym i wiarygodności danych. W pierwszym z nich mamy taką sytuację, że z jednej strony uzyskujemy „mocniejsze” dane (zachowania rzeczywiste), a z drugiej bardzo zawężone pole obserwacji (tylko fakt obecności na mszy św.). W drugim obszarze uzyskujemy większą wiarygodność danych, gdyż obejmujemy badaniem wszystkich wiernych, ale z drugiej strony powstaje podejrzenie mniejszego zaufania do nich, gdyż gromadzi się je drogą urzędową, przy udziale zainteresowanych nimi proboszczów. Analiza wieloletnich danych wykazuje jednak jednoznacznie, iż podejrzenie to nie znajduje potwierdzenia w faktach. Gdyby tak było wyniki dla wszystkich diecezji winny być wszędzie wysokie, tymczasem mieszczą się one w bardzo szerokim przedziale 30-80%. Poza tym podobne zróżnicowanie utrzymuje się przez cały badany okres ponad 20 lat.

Osobnym zagadnieniem, które może być uznane za wadę badania jest fakt skoncentrowania całego przedsięwzięcia do jednej niedzieli w roku. Kwestia wyboru takiej niedzieli regulowana jest trudnym do zdefiniowania kryterium „niedzieli przeciętnej” wśród wszystkich niedziel roku liturgicznego. Koncentracja taka ma jednak również swoje istotne zalety zarówno merytoryczne jak i organizacyjne. Utrzymanie tego samego terminu badania (jedna  niedziela października lub listopada) w okresie kilkudziesięciu lat daje bowiem rzadką możliwość tworzenia dynamicznego obrazu zmian, jakie dokonują się w tym zakresie w każdej parafii i diecezji i wiązania tych zmian z szeregiem czynników wewnętrznych i zewnętrznych w kościele. Umożliwia również porównywanie uzyskiwanych wskaźników dominicantes i communicantes w układzie przestrzennym: na terenie kraju, diecezji czy dekanatu. Natomiast z organizacyjnego punktu widzenia najistotniejszy jest tu proces uświadamiania i kształtowania potrzeby i rangi stałych badań tego rodzaju, wśród duchowieństwa, co w sposób bezpośredni przekłada się na sprawność całego procesu badawczego, w którym bierze udział ok. 10000 osób duchownych i kilkadziesiąt tysięcy woluntariuszy – liczmanów.

Wskaźnik dominicantes oblicza się dla każdej parafii jako odsetek wiernych uczęszczających na niedzielną mszę św., w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych według wzoru: D = Uc/Zo * 100

Ważnym zagadnieniem jest tu ustalenie liczby zobowiązanych do udziału w mszy św. Ustalenia tego dokonano globalnie przyjmując, iż od uczestnictwa w mszy św. zwolnione powinny być dzieci do lat siedmiu, chorzy, ludzie starsi o ograniczonych możliwościach poruszania się. Na podstawie analizy struktury demograficznej przeciętnej parafii wiejskiej i miejskiej ustalono, iż jest to 18% populacji, co jednocześnie oznacza, że zobowiązani do uczęszczania na niedzielną mszę św. stanowią 82% wiernych. Tak więc za podstawę obliczania wskaźnika dominicantes przyjmuje się liczbę zobowiązanych [Zo], do których odnosi się liczbę uczestniczących w mszy św. w  dniu badania [Uc]. Ponieważ wśród osób uczestniczących w niedzielnej mszy św. jest zawsze grupa wiernych, którzy przystępują również do komunii św., jest możliwość ustalenia  drugiego wskaźnika religijności: jest to liczba tych wiernych odniesiona do liczby zobowiązanych, co wyrażone w odsetkach daje wskaźnik communicantes. Jednostkę operacyjną stanowi w badaniu parafia, natomiast jednostką analityczną jest diecezja, w ramach, której liczy się dane z wszystkich parafii, które są bardzo zróżnicowane. Tak więc dane z diecezji stanowią średnią, która wprawdzie upraszcza uzyskany obraz, ale minimalizuje równocześnie ewentualne błędy.